روایت داستان در انیمیشن‌

آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید چرا همه داستان‌ها شبیه یکدیگر به نظر می‌رسند؟ انگار قبلا، جای دیگری آن‌ها را شنیده ایم؟ چرا روایت داستانی فلان انیمیشن و فیلم برای ما آشناست؟ پاسخ روشن است! به خاطر اینکه آن‌ها را در حالت و قالبی دیگر دیده‌ایم. در این مقاله از سه محصول پرطرفدار شرکت پیکسار (Pixar) یعنی انیمیشن های شگفت انگیزان (2004)، زندگی یک حشره (1998) و کوکو (2017) برای اثبات این مدعا استفاده خواهیم کرد؛ اثبات این حقیقت که تقریبا هر داستان نوشته شده یا فیلم و انیمیشن بلندی که دیده‌اید از قواعد، ساختار، کاراکترها، موضوعات و تعارض‌های مشابهی بهره برده اند. خوب است در ابتدا با مفهوم داستان واحد آشنا شویم: 

داستان واحد

در مقالات قبلی از سری آموزشی “چگونه نویسنده شویم؟” تعریف اجمالی از داستان ارائه شد. اولین بار، 2300 سال قبل ارسطو دریافت که ساختار داستا‌ن ها از سه قسمت اصلی تشکیل شده اند. او این ساختار را «طرح داستان» می‌نامید. طرح داستان، متشکل از سلسله رخدادهایی است که با افزودن بار عاطفی بر آن، خواننده آن را پی می‌گیرد.

   در قسمتِ اول داستان، وظیفه نویسنده ایجاد حس همدردی مشترک میان قهرمان داستان و مخاطب است. در قسمت دوم آن، نویسنده باید قهرمان داستان را به رنج و زحمت و گرفتاری بیاندازد تا ارزش و توانایی‌های قهرمان به خوبی مشخص شود و حس تنش و اضطراب درون مخاطب بوجود بیاید. در قسمت سوم و پایانی داستان، نویسنده باید جهت داستان را به سمتی ببرد تا اضطراب فروکش کند و تخلیه عاطفی و احساسی در خواننده رخ دهد.

   قرن‌ها بعد، جوزف کمپبل تئوری داستان واحد (monomyth) را مطرح نمود که در آن سرگذشت یک قهرمان به طور خلاصه تعریف می‌شد. به این نوع نگاه داستان، «سیر قهرمان» نیز می‌گویند. خلاصه تئوری وی در زیر آمده است:

1-معرفی قهرمان  2-نقص قهرمان  3-اتفاق غیرمنتظره  4-ماجراجویی  5-تلاش  6-بازگشت  7-بحران  8-مبارزه نهایی  9-نتیجه نهایی.

   برای توضیح تصویری هر کدام از موارد بالا، می خواهیم در این مقاله از انیمیشن‌های شگفت انگیزان (2004) با امتیاز 8/10، زندگی یک حشره (1998) با امتیاز 7.5/10 و کوکو (2017) با امتیاز 8.5/10، محصولات جذاب استودیو انیمیشن سازی پیکسار (Pixar) به عنوان شاهد، نمونه بیاوریم! البته اگر این فیلم‌های جذاب را هنوز ندیده‌اید باید بگویم که متن زیر داستان فیلم را افشاسازی (اسپویل) کرده است. برای اطلاع بیشتر از انیمیشن در پایگاه imdb، روی نام آن ها در بالا کلیک کنید.

در آموزش کامل ویدئویی که توسط تیم نوشیکا برای شما عزیزان آماده شده، مراحل داستان نویسی و شناخت شخصیت های داستانی کاملا شرح داده شده است. برای بازدید از محتوای این بسته جذاب کلیک کنید.

1- معرفی قهرمان

قهرمان، کاراکتری است که داستان به واسطه او تعریف می‌شود. قهرمان در دنیای معمولی خود روزگاری عادی را سپری می کند.

   در انیمیشن شگفت انگیزان، آقای شگفت انگیز یا همان «باب پار» خودمان که در تصویر او را می بینید، ابرقهرمان است. او در یک بن‌بست کاری گرفتار شده که در آن می‌خواهد به همه کمک کند، پدر خوبی باشد و با جامعه معمولی هماهنگ شود. البته در این انیمیشن، همه کاراکترهای خانواده شگفت انگیزان، به نوعی یک قهرمان محسوب می‌شوند.

   در انیمیشن زندگی یک حشره، قهرمان کسی نیست جز «فلیک»، مورچه مخترع و خلاقی که به خاطر خرابکاری اش، مسئول نجات قبیله مورچه ها می‌شود.

   در انیمیشن کوکو، برخلاف اسمی که برای آن انتخاب شده است، قهرمان «میگل» پسربچه نوجوانی است که عاشق موسیقی است و رفیقش گیتار اوست. کوکو مادرِ مادربزرگ میگل است!

 

2- نقص قهرمان

از آن جا که قرار است مخاطب پا به پای قهرمان زندگی او را به تماشا بنشیند، پس لازم است تا شخصیت اصلی داستان یا انیمیشن از چیزی رنج ببرد، چیزی را نداشته باشد یا آن را از دست بدهد. بنابراین، قهرمان داری یک نقص است و در طول داستان می کوشد تا مشکل یا مانعی که از آن رنج می برد را از بین ببرد؛ خواه موفق شود و یا شکست بخورد.

   در انیمیشن شگفت انگیزان، باب می‌خواهد با جرم و جنایت مبارزه کند اما بخاطر این مسئله دروغ می گوید. مشکل بزرگتر او این است که دوست دارد به خاطر قدرت بازوی خارق العاده خود، انفرادی و تنها از پس همه چیز بر بیاید. 

   در انیمیشن زندگی یک حشره، فلیک می‌خواهد اختراعات خود را در خدمت به مورچه ها بکار بگیرد. اما همیشه افتضاح به بار می آورد. خرابکاری هایی که به قیمت تهدید جان مورچه ها تمام می شود. 

   در انیمیشن کوکو، میگل با استعداد ذاتی اش در نواختن گیتار، از شکستن تابوی خانواده می ترسد و مخفیانه برای خودش تمرین موسیقی کرده و لذت می برد.

 

3- اتفاق غیرمنتظره

در روند روایت داستان، ناگهان اتفاقی می افتد که دنیای معمولی قهرمان را تکان می‌دهد. این مسئله منجر به بروز کنش و واکنش شدید شخصیت اول و سایر کاراکترهای داستان خواهد شد. این، همان چیزی است که در مقاله قبلی «تعارض» نامیده شد.

  در انیمیشن شگفت انگیزان، آقای شگفت انگیز پیامی مخفیانه از طرف یک خانم زیبا دریافت می کند که از او درخواست کمک دارد. او می خواهد تا یک ربات خطرناک دولتی را که از کنترل خارج شده، از کار بیاندازد.

   در انیمیشن زندگی یک حشره، اختراع فلیک بخاطر بی احتیاطی او باعث می شود تا زحمات مورچه ها در فراهم گردن آذوقه دشمنانشان یعنی ملخ ها به باد برود. او از سوی دادگاه مورچه ها، مجرم شناخته می شود و برای جبران خطایش به اجبار تبعید می‌شود.

   در انیمیشن کوکو، پرداختن به هر نوع موسیقی به دلیل یک مشکل قدیمی خانوادگی رازآلود، در خاندان او ممنوع است. میگل به صورت ناگهانی فهمیده است که الگوی هنری او دلاکروز، موسیقی دان فقید کشورش، از اجداد او می باشد. خانواده میگل از ماجرای او و گیتارش مطلع می شوند. مادربزرگش ابولیتا با عصبانیت گیتار او را جلوی چشم همه می‌شکند.  او دنیای معمولی‌اش را بر هم می‌زند و با چشمانی گریان فرار می‌کند.

 

4- ماجراجویی

قهرمان داستان باید به هدف خود برسد. اگر هم نرسید حداقل باید در راه رسیدن به آن تلاش و تقلّا کند. هدف قهرمان می‌تواند هر چیزی باشد؛ مثلا نجات یک پرنسس زیبا، رسیدن به گنج، آموختن مهارت خاص و غیره. اگر قهرمان داستان طوری شکل گرفته که چندان مایل به ماجراجویی نباشد، کاراکترهای دیگر، دوستانش، خانواده‌اش، همکارانش به کمک او می‌آیند و او را برای رسیدن به هدف تشویق یا تهدید می‌کنند!  

   در انیمیشن شگفت انگیزان، باب در دامی که برایش پهن شده می‌افتد. او درخواست میراژ (همان خانم زیبا) را می‌پذیرد و کار جدیدی قبول می‌کند. در طول این مدت او به خانواده‌اش دائما دروغ می‌گوید. 

   در انیمیشن زندگی یک حشره، قبیله مورچه ها از شر فلیک خلاص شده‌اند. اما او در شهر حشرات، به دنبال راه حلی برای نجات قبیله خود می گردد. او به صورت اتفاقی با تیم سیرک حشرات آشنا می شود و دوستان تازه‌ای پیدا می کند.

   در انیمیشن کوکو، میگل به مقبره ارنستو دلاکروز آهنگساز دستبرد می‌زند تا گیتار جدّ پدری‌ اش را برای شرکت در مسابقه بردارد. گیتار دلاکروز، جادویی است و میگل برای گرفتن جواز سر از دنیای مردگان و اسکلت‌ها در می‌آورد. 

 

5- تلاش

پس از پرداختن به مساله ماجراجویی، نوبت به تلاش می رسد. قهرمان دنیای خود را برای رسیدن به هدف خود، ترک می کند. در این مرحله او با آزمایش‌ها، وسوسه‌ها، دشمنان و چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند تا اینکه شاید به هدفش برسد.

   در انیمیشن شگفت انگیزان، جنگ با ربات تله ای بود که از سوی «سیندروم» برای آقای شگفت انگیز کار گذاشته شده بود؛ چون آقای شگفت انگیز، قبلا درخواست سیندروم را رد کرده بود. خانواده باب، که همگی از قدرت‌های خارق العاده برخوردارند، از ماجرا باخبر شده و به کمک پدر خانواده می شتابند.

   در انیمیشن زندگی یک حشره، زمان سر رسیدن ملخ‌ها برای گرفتن آذوقه‌های خود نزدیک است و مورچه ها هنوز نتوانستند سفارش ملخ ها را تامین کنند. فلیک برای نجات قبیله خود از ظلم ملخ ها، قصد دارد با کمک دوستان جدیدش ملخ ها را دور کند.

   در انیمیشن کوکو، میگل در تلاش است تا با رضایت گرفتن از اسکلت مادرِ مادرِ مادربزرگش و یا یافتن دلاکروز، به دنیای واقعی برگردد و گیتار را از آنِ خود کند. او با اسکلت فقیر و بی‌کسی به نام هکتور آشنا می شود که به یک شرط به او برای یافتن دلاکروز کمک می‌کند.

 

6- بازگشت

در این مرحله، قهرمان داستان برمی‌گردد و انتظار اتفاقات خوب دارد. انتظاری که معمولا درست از آب در نمی آید.

   در انیمیشن شگفت انگیزان، سیندروم رباتی خطرناک به شهر می فرستد که فقط خودش قادر به کنترل آن است. او باب را شکست می‌دهد و به ابرقهرمان تبدیل می‌شود. باید جلوی رشد او را گرفت. 

   در انیمیشن زندگی یک حشره، فلیک به قبیله باز می‌گردد و قبیله از بازگشت موفقیت آمیز او خوشحال می‌‌شوند. اما آن‌ها هنوز خبردار نشده‌اند که گروه همراه او، لشکر جنگی نیست بلکه تنها یک گروه ساده سیرک و نمایش است. 

   در انیمیشن کوکو، میگل، موفق می‌شود تا گمشده خود یعنی دلاکروز را پیدا می کند. آن‌ها ساعات خوشی را با یکدیگر می‌گذرانند. اما اوضاع به همین منوال نمی ماند.

 

7- بحران

مشکلی وجود دارد که هدف را دست نیافتنی می‌کند. قهرمانِ داستان بدترین لحظاتش را می‌گذراند.

   در انیمیشن شگفت انگیزان، آقای شگفت انگیز اسیر شده است و فکر می کند خانواده اش هم به دست سیندروم کشته شده اند. شهر در خطر تهاجم ربات است.

   در انیمیشن زندگی یک حشره، دو بحران کلی یافت می شود. اول آنکه، دوستان فلیک از ماجرای واقعی یعنی سلطه ملخ ها باخبر می شوند و با ترک قبیله، فلیک را تنها می گذارند. بحرانی که به واسطه وقوع یک اتفاق غیرمنتظره، رفع می شود و دوستان فلیک ناچارا در قبیله می مانند. دوم آنکه، ملخ‌ها در آستانه بازگشتـند و می‌خواهند همه مورچه‌ها را از بین ببرند. فلیک با اختراع جدیدش که یک پرنده کاغذی غول پیکر است به کمک گروه نمایش و مورچه‌ها، به جنگ ملخ‌ها می‌رود. اما پرنده کاغذی در میانه جنگ، آتش می‌گیرد.

   در انیمیشن کوکو، چندین بحران به صورت موازی در جریان است. بحران مرگ قریب الوقوع میگل و مرگ ابدی هکتور از یک سو مخاطب را تحت تاثیر قرار می دهد. از طرفی دیگر میگل فهمیده که دلاکروز، جدّ واقعی او نیست بلکه کلاهبرداری بوده که گیتار و حتی ترانه های جدّ واقعی میگل را با کشتن او دزدیده است. او در بدترین شرایط متوجه این راز می‌شود که هکتور، همان اسکلت فقیر و فراموش شده، پدرِ پدرِ پدربزرگ واقعی اش است!

 

8- مبارزه نهایی

قهرمان، آخرین مبارزه‌اش را با تمام قوا انجام می‌دهد. معمولا مبارزه مرگ و زندگی، بزرگ‌ترین مبارزه قلمداد می‌شود. او باید هر چه در طول ماجراجویی‌هایش بدست آورده را برای پیروزی به کار گیرد.  

   در انیمیشن شگفت انگیزان، خانواده شگفت انگیز باب را نجات می‌دهند و سیندروم را تا شهر تعقیب می‌کنند. آقای شگفت‌انگیز می‌خواهد به تنهایی حساب سیندروم را برسد، اما طی این ماجراها یاد گرفته تنهایی کار نکند و به کمک خانواده‌اش نیازمند است.

   در انیمیشن زندگی یک حشره، با بسیج شدن همه مورچه‌ها و افزایش قدرت اعتماد به نفس و خودباوری در آن‌ها، شورش عمومی علیه ملخ ها ایجاد شده و ملخ ها را برای همیشه فراری می‌دهند.

   در انیمیشن کوکو، همه اسکلت‌های خانواده بسیج می‌شوند تا در دنیای مردگان آبروی دلاکروز را ببرند و میگل را به آرزویش برسانند. نجات جان جد واقعی یعنی هکتور، که در آستانه نابودی همیشگی است، وظیفه میگل است که به دنیای حقیقی باز می‌گردد.    

 

9- نتیجه نهایی

در فیلم‌ها بخصوص فیلم‌های انیمیشنی، معمولا عاقبت خوشی در انتظار شخصیت های خوب و عاقبت بدی در انتظار شخصیت های بد داستان است. همه منتظر پیروزی قهرمان هستند تا جشن بگیرند. داستان که به این جا می رسد باید همه بحران های بوجود آمده در طول داستان، یکی پس از دیگری رفع شده باشند. تنها ممکن است یک بحران باقی بماند که آن هم در آخر داستان، (یا انیمیشن) حل و فصل خواهد شد.   

   در انیمیشن شگفت انگیزان، آن‌ها شهر را نجات می‌دهند. پسر کوچکشان جک‌جک هنوز در چنگال سیندروم مانده ولی او خودش را از دست دشمن نجات می‌دهد. سیندروم شسکت می خورد و خانواده با خوشی دور هم جمع می‌شوند.

   در انیمیشن زندگی یک حشره، مورچه ها فلیک را به عنوان یک مورچه خلاق قبول کرده و از اختراعاتش استفاده می‌کنند. دوستانش بعد از یک جشن مفصل و پس از انجام ماموریت، آن‌ها را تنها می‌گذارند؛ چرا که مورچه‌ها دیگر به قدرت خود پی برده و از پس مشکلات برمی‌آیند.

   در انیمیشن کوکو، ماما کوکو با به یاد آوردن پدرش، او را از خطر نابودی همیشگی نجات می‌دهد. تابوی ممنوعیت موسیقی در خانواده میگل شکسته می‌شود و همه جشن می‌گیرند.

 

جمع بندی

به طور خلاصه و برای جمع بندی به مرور ارکان سیر قهرمان در داستان پرداختیم که عبارت بود از معرفی قهرمان، نقص او، وقوع یک اتفاق غیرمنتظره، ماجراجویی قهرمان و تلاش او برای رسیدن به هدف، بازگشت  او برای رفع معضل، بحرانی که او را به درماندگی می رساند، مبارزه نهایی او و در پایان رسیدن به هدف و نتیجه نهایی.

   نحوه روایت داستان در انیمیشن‌ ها، البته پیچیده تر از این حرف‌هاست. در این‌جا تنها با یکدیگر به دسته بندی کلی عناصر و زوایای انیمیشن بلند پرداختیم. در حالی که با دقت بیشتر در نحوه روایت داستان در آن‌ها، حلقه‌های متعددی از سیر داستان را خواهیم یافت که هر کدام از آن‌ها دربرگیرنده یک قهرمان شاخص، تلاش، بحران و بازگشت است.

 

* در مقالات بعدی به کاراکترهای اصلی و فرعی در داستان انیمیشن و تعارض‌های مرسوم در داستان‌ها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید!